Эрх зүйн чадамжтай ч хүлээн зөвшөөрөгдөх чадалгүй засаг тогтлоо
Өнөөгийн засаг үл хүлээн зөвшөөрөгдөх их олон шалтаг, шалтгаантай болж орхилоо. Эдгээр нь бүгд хууль эрх зүй хийгээд ёс зүйн хэм хэмжээнд тохирч байгаа нь бүр ч ноцтой. Юун түрүүнд, одоогийн УИХ үнэхээр хууль ёсны парламент мөн эсэхэд зөрчил үүслээ.
Намын жагсаалт нь Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэсэн Цэцийн шийдвэрийг УИХ өөрөө хүлээгээд авчихав. Үүгээрээ нь өнгөрсөн 2012 оны сонгуулиар намын жагсаалтаар орж ирсэн 28 гишүүн Үндсэн хууль зөрчиж сонгогдсон юм байна гэдгийг зарчмын хувьд хүлээн зөвшөөрлөө гэсэн үг. Намын жагсаалтаар сонгогдсон гишүүд УИХ-ын гишүүн биш болно. Нэг ёсондоо эндээс одоогийн парламентад Үндсэн хуулийн дагуу сонгогдсон 48 гишүүн л байгаа гэсэн утга гарна. Гэтэл УИХ-ын бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх эрх нь 57-оос дээш гишүүнтэй байснаар хэрэгждэг.
Ингээд өнгөрснөө үгүйсгэсэн шийдвэр нь өнөөдрөө бас үл зөвшөөрөх хэмжээний үр дагаврыг бий болголоо. Намын жагсаалтаар сонгогдсон гишүүдийн санаачлан батлуулсан хуулиуд бүгд хүчингүй болно. УИХ-ын 50-аас доош гишүүний бүрэлдэхүүнтэйгээр хуралдсан бүх хурал, тэндээс гарсан шийдвэр бүгд хүчингүйд тооцогдоно. Жагсаалтын гишүүдийн оролцсон, ирц бүрдүүлсэн, олонхи болж шийдсэн бүх шийдвэр хуулийн хувьд хүлээн зөвшөөрөгдөхгүй. Ийм эргэлзээтэй зөрчил үүссэн ч эрх баригчид ердөө ганцхан тайлбараар энэ бүхнээс мултрав. "Хууль хугацааны хувьд буцаж үйлчилдэггүй”. Өөрөөр хэлбэл, өчигдрийн хууль зөрчсөн үйлдлийг өнөөдөр авч хэлэлцэхгүй байж болно. Тиймээс ч намын жагсаалтаар сонгогдсон гишүүд Үндсэн хууль зөрчиж сонгогдсон ч хууль ёсны хэвээр гэж тайлбарлалаа.
УИХ-ын гишүүн нь дөрвөн жилийн хугацаатайгаар сонгогддог. Бүрэн эрхийн хугацааг нь тоолохдоо гишүүн тангараг өргөснөөр эхэлж, дараагийн гишүүн тангараг өргөснөөр дуусгавар болно гэж хуульд заасан. Энэ хугацаанд завсар хий байдаггүй учраас одоогийн гишүүдийг хууль бус, эсвэл эрхийн чадамжгүй гэж дүгнэж болохгүй гэнэ.Ийнхүү УИХ-ын гишүүнийг шууд сонгох эрхийн үндсэн дээр сонгоно гэсэн суурь заалт зөрчсөн гэх Цэцийн дүгнэлт гарснаар хугацаагаа дуусгаж байгаа парламентад хамаарахгүй нь мэдээж боллоо. Гэвч олон нийтийн дунд хууль зөрчиж сонгогдсон гишүүдийг үл зөвшөөрөх, одоогийн хуулиар өнгөрсөн дөрвөн жилийг тайлбарлах далд сэтгэл зүй оршсоор байгаа нь бодит үнэн. Үндсэн хууль зөрчсөн заалтаар дөрвөн жил засагласан болж таарсан парламентын нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөх чанар нь эрс буурна.
Тэгвэл яг ийм чанар УИХ-ын бүрэн эрхтэй эсэх зөрчил дээр үүссэн энэ чанар өнөөдөр мөн Засгийн газар дээр дахин яригдаж эхэллээ. Засгийн газрыг хамтран байгуулалцсан "Шударга ёс” эвсэл өнөөдөр албан бусаар задарчихаад байна. УИХ-ын гишүүн Л.Цог, Г.Уянга нар эвсэл болон намаасаа гарч, Тусгаар тогтнол эв нэгдлийн нам байгуулан одлоо. Харин тус эвсэл дэх гишүүн Ч.Улаан, Д.Тэрбишдагва нар МАХН-аас гарч хуучин намдаа эргэн очихоо мэдэгдлээ. Ингэснээс УИХ дахь "Шударга ёс” эвсэл хуулиараа бүлэг байгуулах хэмжээнд чадамжгүй боллоо. УИХ-ын Дэгийн тухай хуульд наймаас дээш хүнтэй бол бүлэг байгуулна хэмээн заасан. Харин эвслийн бүлэг зургаан гишүүнтэй болсноор бүлэг задарч, улмаар гишүүд нь сул гишүүд болж байна.
Араас нь залгуулаад БОНХАЖ-ын сайд Н.Батцэрэг, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны дарга М.Сономпил нар МҮАН-аасаа гарч АН-д элсэхээ мэдэгдэв. Угаас задрах нь тодорхой байтал эрх ашгийн хүлээсэнд баригдаад явсан улстөрчдийн хүлээс эхнээсээ тайлагдсан нь энэ.
Одоо "Шударга ёс” эвслийн буурин дээр О.Баасанхүү, Шадар сайд бөгөөд Эрүүл мэндийн сайдын үүрэг гүйцэтгэгч Ц.Оюунбаатар, Барилга, хот байгуулалтын сайд З.Баянсэлэнгэ, Батлан хамгаалахын сайд Ц.Цолмон нар л үлдэж.
Тэгвэл эвслийн бүлэг задарсан нь Засгийн газрын хувь заяанд нөлөөлөх үү. Үүнд мөн л тайлбар бэлэн бий. Эвслийн бүлэг бол УИХ-д хамаатай бүтэц. Бүлэг задарснаас биш, эвсэл задраагүй. Тиймээс Засгийн газрыг бүрэлдүүлж байгаа "Шударга ёс” эвсэл задраагүй нөхцөлд Засгийн газар хууль эрх зүйн чадамжтай хэвээр байх ажээ. Эвслийн бүлэг задрах нэг тохиолдолд Засгийн газар чадамжгүй болж бас болно гэнэ. Тэр нь Засгийн газрын бүтцэд байгаа сайд нарын 50 хувийг тухайн эвслийн бүлгээс бүрдүүлж байгаа тохиолдолд засаг задарна. Хэрвээ тэр тооны сайдтай биш л бол бүлгийн гишүүд нь сул гишүүд болж, ажлаа хийгээд явж болдог юм байна.
Гэвч эсрэг талд бас тайлбар бий. Эвслийн бүлгээс өөрийн сайд нартаа итгэл хүлээлгэсэн. Бүлгийн задрал нь эвслийн задралын үр хөврөлийг тавьсан нь хэнд ч тодорхой. "Шударга ёс” эвсэл задарвал Засгийн газрын чадамж шууд алга болно. Эвсэл задарвал жагсаалтаар сонгогдсон гишүүдийг эргүүлэн татах ч асуудал үүснэ. МАХН, МҮАН хоёрт Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд байх нь мэдээж ашигтай тул ямар нэг аргаар эвслээ хадгалсаар байхыг зорьж буй. Бүлгээ аврах оролдлого нь талаар болсон ч яаран эвслээ задлах сонирхол байхгүй. МҮАН-ын дарга М.Энхсайхан ирэх сонгуульд АН-ыг дэмжиж оролцоно гэсэн нь ч энэхүү санаанаас нь үүдэлтэй. МАХН-ын дарга Н.Энхбаярын хувьд сонгуульд нэр дэвших эрхээ олж авахын тулд АН-ын хөлд суусаар байх нь бас ойлгомжтой. Гэвч цагийн зүү болоод нөхцөл байдал тэдний эсрэг ажилласаар байна. УИХ дахь эвслийн бүлэг задарснаар засагтай хамтарсан "Шударга ёс” эвсэл нь цаасан дээр үзэглэсэн гэрээнээс цаашгүй зүйл болоод байгаа. Эвслийг бүрдүүлэгч гишүүд нь УИХ-д бүлэггүй, нэг үгээр хэлбэл эрх зүйн чадамжгүй эвсэл гэсэн үг юм. Ийм тохиолдолд Засгийн газрын бүтцэд өөрсдийн эрх, оролцоог хангах боломжоо алдаж таарна.
Энэ нь ч Эрүүл мэндийн сайдыг томилох үйл явц дээр илэрч байгаа гэх. Өөрөөр хэлбэл, "Шударга ёс” эвсэл Эрүүл мэндийн сайдад өөрийн хүнээ тавих эрхээ алдаж магадгүй нөхцөл үүсчээ. Тиймээс УИХ-д өргөн мэдүүлсэн Ц.Лхагвасүрэнг буцааж, харин АН-ын бүлэг өөрсдийнхөө хүнийг оруулж ирэх тухай яриа дуулдав. Эрх баригч АН задарч бутарсан "Шударга ёс” эвслийн бүлгийн гишүүдийг Засгаас чөлөөлөх ч боломжтой. Улс төр болоод хуулийн ийм боломж нэгэнт бий болсон. Харин ашиглах эсэх нь АН-ын мэдэх хэрэг юм.
Ийнхүү ямраар ч тайлбарлаж болох, бас эргээд ямраар ч үгүйсгэж болох нөхцөл байдалтай нүүр тулжээ. УИХ нь ч тэр, Засгийн газар нь ч тэр. Алиныг нь ч хууль эрхийн хувьд чадамжгүй гэж гөрдөж болно. Эсвэл үүнийг сөрж, бүрэн чадамжтай тухай нотлон тайлбарлаж ч болно. Та аль талд нь зогсож байгаагаас хамаарч, өөр өөр өнцөг олж хардагтай л адил юм.
С.Баярцогт: Засгийн газар эрх зүйн чадамжтай УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагва, Ч.Улаан нар "Шударга ёс” эвслийн бүлгээс гарч, тус эвсэл зургаан гишүүнтэй болсноос бүлэг тарж, Засгийн газрын эрх зүйн чадамжид нөлөөлж болзошгүй гэсэн мэдээлэлд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга С.Баярцогт өчигдөр тайлбар хийлээ. Тэрээр "Энэ бол хоёр өөр асуудал. Засгийн газрыг бүрдүүлэх асуудал бол УИХ-ын сонгуульд оролцсон субъектүүдийн хооронд яригддаг. АН, "Шударга ёс” эвсэл, ИЗНН-ын хооронд байгуулсан гэрээнүүд хүчин төгөлдөр байгаа. Сонгуульд оролцсон субъектүүдийн хувьд АН, "Шударга ёс” эвсэл, ИЗНН-д өөрчлөлт ороогүй учраас Засгийн газрын үйл ажиллагаа, чадамжийн хувьд ямар ч асуудал гарахгүй.
Сонгуульд оролцсон субъектээрээ асуудал тайлбарлагдах учраас Засгийн газар эрх зүйн чадамжтай. Хоёр дахь асуудал бол УИХ-ын хуультай холбоотой асуудал. УИХ-д наймаас дээш гишүүнтэй нам, эвсэл бүлэг байгуулах хууль зүйн зохицуулалттай. "Шударга ёс” эвслийн бүлэг анх 11 гишүүнтэй байсан. Үйл явцын дунд тухайн эвслээс таван гишүүн гарч өөр намуудад орсон учраас "Шударга ёс” эвслийг төлөөлж УИХ-д зургаан гишүүн үлдсэн. Тиймээс бүлэгтэй байх чадамжгүй болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, цаашид "Шударга ёс” эвслээс нэр дэвшиж, УИХ-ын гишүүн болсон бүлэггүй гишүүд гэж ойлгож болно. Эвслийн бүлэггүй болж байгаа ч "Шударга ёс” эвслийн үйл ажиллагаа үргэлжилж байгаа учраас Засгийн газрын чадамжид ямар нэгэн байдлаар нөлөөлөхгүй. Засгийн газрын үйл ажиллагаанд оролцох, УИХ-ын бүлэгтэй байх нь хоёр өөр асуудал. Тиймээс Засгийн газар үйл ажиллагаагаа хэвийн үргэлжлүүлэх эрх зүйн чадамжтай” гэв.
Д.ДАМДИНЖАВ /АРДЫН ЭРХ/
