Өмнөговь аймгийн Ханбогд сум манайдаа хамгийн дулаан газар. Ханбогд сум өргөргийн 43 градуст Бээжин 40 градуст, Вашингтон 45 градуст байдаг. Өчигдөр 17 цагийн байдлаар Бээжинд 0 градус, Вашингтонд 1 градус, Ханбогдод -6 гардус байсан. Урд хөршийн дулаан тохь, хаа холын Америкийн номхон далайн баруун хойд бүсэд орших Вашингтоны тав тух Ханбогдод байж болохоор байгаа биз. Ханбогдод хот байгуулъя, өөрсдийн гэсэн дулаан газар арал худалдаж авъя гэж “Өдрийн сонин” хэдэнтээ бичиж ирсэн. Дахиад л бичье.

Улаанбаатарын өвөл хүн амьдрахад үнэхээр хэцүү байдгийг бид бүгдээрээ мэднэ. Дэлхийн хамгийн хүйтэн хот гэж шогширдог. Дулаан газрынхан ийм хүйтэн улсын зовлонг мэдэхгүй л дээ. Хөлдөөд үхчихгүйн тулд нүүрсээ түлж, утаа гаргана. Нүүрс түлэхийг хориглоод сайжруулсан түлш хэрэглэж байгаа ч өмнөх жилүүдээс буурсан болохоос утаа, тоос тортог, халтиргаа гулгаа, хүхрийн хий алга болчихоогүй.

Жилийн жилд том, жижиггүй ханиад хүрдэг хэвээрээ л. Эмнэлгүүд нь ачааллаа дийлэхгүй хонгилоороо дүүрэн өвчтөнтэй л өнждөг. Заавал дулаан хувцаслах хэрэгтэй болдог. Тэр нь үнэтэй. Улсаараа нэг пөөнийсөн хүмүүс л пингвин шиг л явцгааж байдаг. Дэлхий үслэг эдлэлээс татгалзах тухай ярьж байхад бид хичнээн хүсээд ч -40 хэм хүртэл хүйтрэхэд амьтны үс нөмрөхөөс өөр аргагүйд хүрдэг. Тиймээс хөгшид хүүхдээ дулаан өвөлжүүлдэг, өөрсдөө ч очоод өвөлждөг дулаан газартай болохын үүднээс бид Ханбогдыг онцолж бичдэг. Энэ жил өвлийг мартах шахсан урт налгар намар болсон ч ойрын өдрүүдэд өдөртөө -25 хүрч хүйтрээд эхэлээ. Ханбогдоос урагшаа Хятадын хил даваад Өмнөд Монголын Баян нуур аймаг бий.

Одоо бол хотын статустай болсон. Хамгийн эрүүл хүнс, уул уурхай, мал аж ахуй, газар тариаландаа түшиглэн хөгжиж байгаа инновацийн гол төв гэгдэх метрополитан хот. Хэдхэн км-ийн цаана ингэж хөгжиж байхад бид яагаад болохгүй гэж. Манай баячууд өвөл болохоор халуун дулаан газарт очоод өвөлжчихдөг болж. Дулаан орны гайхалтай сайхан арал дээр амарч зугаалж яваагаа постолж харагддаг. Тэдний буруу ч юу байхав. Утаа униар, хүйтнээс дайжаа биз. Боломжтой бол тэгэхээс яахав. Хүн бүр хил дамнан өвөлжөөд байж чадахгүй. Бид нүүдэлчин байлаа гээд үргэлж гадаад орон руу нүүдэллээд байлтай биш. Хил дотроо Ханбогдоо хөгжүүлж тэндээ өвөлждөг болъё. Байшин барилгууд барьж, баян, ядуугүй тэнд амьдарч болно. 12 дугаар сард очоод цагаан сар өнгөрөөгөөд хотдоо ирэхэд болохгүй юм алга.

Орон сууцны асуудлыг нь шийдэж, тэрийгээ очсон хүмүүстээ хөлсөлчихдөг байхад л болоод явчихна. Дэд бүтцийг улам сайжруулж, яваандаа урд хөрш рүү Ханбогдоос хилээр гардаг болж, машинтай Бээжин явчихаж болно. Ер нь ч Монголын баяд, ноёд дээр үеэсээ Бээжинд очиж өвөлждөг л байсан гэдэг. Хүний газрыг диваажин мэт ярьдаг болохоос хажуухандаа диваажин босгож яагаад болохгүй билээ. Энийг ажил хэрэг болгомоор байна. Амьдрал сайхан болно. Хөгшчүүлээ амраадаг болгоё. Хүүхдүүдээ өвчлөхөөс сэргийлье.

Ханбогдод дэд бүтэц хөгжсөн. Сумын төвөөс баруун тийш 40 км-т Монголын хамгийн том уурхай Оюу толгой байгаа. Оюу толгой руу төмөр зам очно. Хар зам очно. Замаасаа өмнө цэвэр усны асуудлаа шийдсэн. Оюу толгойгоос цахилгаанаа шийдсэн. Тэгээд цаг агаар нь дулаахан. Ийм болохоор бид Ханбогдыг онцлоод байдаг юм. Эрдэнэт үйлдвэрийг түшиглээд хот байгуулчихсан. Багануурын уурхайг түшиглээд Багануур дүүрэг бий болсон. Уул уурхайгаа дагаад энэ сумыг хөгжүүлье. Заримд нь хоосон мөрөөдөл мэт их холын санагдаж болох юм. Зүтгэж хийвэл тэр байтугай бүтээдэг шүү дээ, хүн төрөлхтөн. Бид ч бас тэдний эс ширхэг. Газар нутаггүй ард түмэн далай дээр хот сүндэрлүүлж байна шүү дээ.

Яагаад ганц байгаа дулаан газраа хөгжүүлчихэж болохгүй гэж. Хорь, гучин жилийн өмнө бид өнөөдрийн технологийн дэвшил, хүн төрөлхтний ямар болох тухай ид шид мэт ярьдаг байсан. Түүнээс өмнөх үеийн тухай яриад ч хэрэггүй биз. Одоо хэн ч гар утас хараад гайхахгүй, гайхдаг хүн байвал шоолуулж, хочлуулаад дуусна биз дээ.

Зэс ихтэй учраас газрын илч бий болоод цас тогтдоггүй, хүйтэн жавар тогтохгүй. Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага ч харгалдах биш дэмжээд явах хэрэгтэй. Үүнийг дагаад Ханбогд сум хөгжинө. Аялал жуулчлалын бүс болно. Цаг хугацаа өнгөрөхөөр хотын статус яригдана.

Манай улстөрчид элдэв популист санаа уралдуулж олноос онцгойрох гэхийнхээ оронд “Өдрийн сонин”-ы энэ санал санаачилгыг дэмжиж, бодит болгооч. Үүнийг санаачилж дэмждэг улстөрч гараад ирвэл нийтээрээ санал өгөөд гаргаад ирнэ. Ханбогд руу хотынхон бид ч өвөлдөө нүүх гээд байгаа юм биш. Их нүүдэл аль хэдийнэ эхэлсэн. Үүнийгээ дагаад шаардлага хэрэгцээнүүд дахиад л бий болж байгаа.

Ханбогдын хажуу хавийнх нь сумд эзгүй эл хуль болж байгаа юм билээ. Залуучууд бүгд энэ сум руу нүүдэл хийж байна. Ажлын байртай, тавтай тухтай, дулаан газар болохоор заавал хот газар бараадах шаардлага тэдэнд алга. Тэнд газрыг том томоор авч байна л гэнэ. Бизнесийнхэн маань ч нэг юм бодно байгаа. Барилгын бизнесийг тэнд цэцэглүүлж болж байна. Дахиад шинэ шинэ зам тавьж болж байна. Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжүлж, цэцэрлэг сургууль байгуулж, хийе, бүтээе гэвэл ажлаас их юм алга. Сүүлийн үед аяллын маршрутад Ханбогд сумыг оруулдаг болж. Хамрын хийдийг энергийн төв гэдэг бол Ханбогдын Дэмчигийн хийдийг мөн л энергийн уурхай гэцгээдэг. За тэгээд энэ говьд сая жилийн өмнөх үлэг гүрвэлийн олдвор чинь зэстэй зэрэгцээд хэвтэж байдаг. Хүний өөрийнгүй л сонирхоно. Томоос том байгалийн музей байгуулчихъя.

Доторх үзмэр нь Ханбогдоор нэг хөглөрч байгаа юм чинь. Байгаль цаг уур, аялал жуулчлалын томоохон бүс, дотоодын гайхалтай аралтай болоход цааргалах, хориглох юм огт алга. Ханбогдоо хөгжүүлээд бүгдээрээ хил дотроо өөрийн гэсэн диваажин дулаан хоттой болох боломж байна.

Д.Мөнгөндалай

Эх сурвалж: Өдрийн сонин