“The Economist” сэтгүүл монгол хэл соёлоо хамгаалж, Бээжинг эсэргүүцсэнийхээ төлөө гэмт хэрэгтэн болж Хятадаас дүрвэсэн Өвөр Монгол багш залуугийн түүхээр дамжуулан үндэсний цөөнхийг уусгах БНХАУ-ын бодлогыг харуулахыг зорьсон хөрөг нийтлэлийг эмхэтгэн хүргэж байна.

Намайг Адъяа гэдэг. Гэхдээ пасспорт дээрээ Ву Гуошин. Би Хятадын хойд хэсэг буюу Өвөр Монголд төрсөн. Одоо 34 настай. Наймаг хүүхэд байхад манай бүх хичээл монгол хэлээр орж, бид ч өдөр тутамдаа монголоор ярьдаг байсан. Гэвч цаг хугацаа өнгөрөхийн хэрээр энэ бүхэн өөрчлөгдсөн.   

Учир нь, Бээжин Хятадын хүн амын 92 хувийг бүрдүүлдэг хан үндэстнүүдийг хэдэн арван мянгаар нь Өвөр Монголд тархаан суурьшуулах болсон. Улмаар Өвөр Монголчууд олноороо хан үндэстэнтэй гэр бүл болж, тэдний хүүхдүүд хятад хэлээр хичээлээ үзэх болсон. Энэ байдал аажмаар монгол үндэстнийг цөөлж байв. Би хүүхэд байхдаа Хятадууд улам олуулаа болж байгаа тул тэдэнтэй харилцахын тулд хэлийг нь сурах хэрэгтэй гэж боддог байлаа. Харамсалтай нь, би 30 гарсан хойноо л энэ бол түр зуурын зүйл биш. Энэ бүхэн үүрд энэ чигээрээ үргэлжилнэ гэдгийг ойлгосон.

Жишээ нь, 2000-аад оны эхээр Өвөр Монголчууд албан ёсны аливаа бичиг хэрэгт хятад хэл ашиглах шаардлагатай болсон. Сургуулиуд хүртэл Өвөр Монголчуудын хувьд аль хэдийн хоёр дахь хэлд тооцогддог англи хэлийг хятадаар заах болов. Дараа нь, дэлгүүрүүд барааныхаа шошго, бүтээгдэхүүний нэрээ хятадаар бичих болж, кассчинтай зөвхөн хятад хэлээр ярихаас өөр сонголтгүй болсон. Хятадын эрх баригч Коммунист нам энэ үйл явцыг маш нухацтайгаар 20-30 жилийн хугацаанд хэрэгжүүлсэн.

Би их сургуульд сурч байгаагүй. Технологийн коллежид программ хангамжийн инженер мэргэжлээр суралцаж төгссөн. Цаашаа программ хангамжийн хичээлийг монгол хэл дээр үзэх боломж байгаагүй. Зөвхөн хятад хэл дээр сурч болно. Ингээд би 2008 онд Бээжин рүү нүүж, компьютер засварын газар ажллаж эхэлсэн. Би компьютерын чадваруудыг хятад хэл дээр бие даан суралцаж байлаа. Гэтэл найман жил өнгөрсний дараа би монгол хэлээ мартаж эхэлснээ анзаарсан.

Монголоор ярьж чадаж байгаа хэрнэ хэлий гэсэн ч нэр үгс мартагдаж, хятад үг ашиглах болсон. 

Тэгээд би 2016 онд Хөх хотод нүүж ирсэн. Гурван сая хүнтэй Хөх хот нь Өвөр Монголын хамгийн олон хятадуудтай хот. Тиймээс тэндхийнхэн монгол хэлээр барагтаа яригдаггүй. Би Бээжинд байхдаа хэдэн жил хүүхдүүдэд программын хэл зааж байсан тул ийм төрлийн хичээл үзэх боломжгүй 8-12 насны хүүхдүүдэд код бичих, математик сэтгэлгээний хичээлийг монгол, хятад хэлээр зааж эхэлсэн. 

Эхэндээ эцэг эхчүүд хүүхдүүдээ зүгээр л компьютерын тоглоом тоглож байна гэж боддог байсан. Тиймээс би ямар нэгэн төлбөр авдаггүй байлаа. Гэхдээ хүүхдүүд миний хичээлд дуртайн дээр хичээл сурлаг нь ч сайжирч байсан. Тэгээд олон эцэг эх талархал илэрхийлж байсан тул хоёр дахь жилээсээ хүүхдүүдэд төлбөртэй хичээл заах болсон. Гэтэл орон нутгийн удирдлагууд намайг монгол хэлээр хичээл зааж байгааг мэдсэн даруйдаа сургалтаа зогсоохыг шаардсан. Хамгийн гол нь, тэд намайг хууль зөрчсөн гэх ямар ч үндэслэл хэлээгүй. Зөвхөн хятад хэлээр хичээл заах ёстой гэх шаардлага тавьсан. Тиймээс би хичээлээ монгол хэлээр үргэлжлүүлэн заахаар шийдсэн юм.

Бээжинд байхдаа би улс төрийн талаар бодох ч завгүй ажилладаг байлаа. Гэхдээ компьютерын мэдлэгтэй учир Хятадын интернэт цензурыг хэрхэн давахаа мэддэг байсан. 2019 онд би “VPN” ашиглаж Хонгконг дахь эсэргүүцлийн жагсаалын талаарх дүрс бичлэгийг үзсэн юм. Тэгээд би Хонгконгуудын эв нэгдлийг алмайрч, тэднийг дэмжихийг хүссэн учир зарим хэсгийг нь бичиж аваад богино видео болгож “WeChat”, “Weibo”-д байршуулчихсан. Гэтэл бичлэгийг нийтэлснээс хойш хэдхэн минутын дотор миний хаягийг хаачихсан. Тухайн үед энэ талаар нэг их юм бодолгүй өнгөрсөн.

Өвөр Монголчууд Хонгконгод болж байгаа үйл явдлыг анзаараа ч үгүй. Бүр огт тоодоггүй байсан. Харин би найзууддаа өнөөдөр Хонгконгод болж байгаа үйл явдал удахгүй Өвөр Монголд ч өрнөж магадгүй гэх зэргээр ярьдаг байлаа. Гэхдээ ихэнх л намайг шоолж, “ийм зүйл болохгүй, бидэнд асуудал байхгүй. Бид ч асуудал хүсэхгүй байна” гэдэг байсан. Ингээд жилийн дараа бүх асуудал эхэлсэн.

БНХАУ-ын Засгийн газар 2020 онд боловсролын шинэчлэл эхлүүлж, монгол хэлээр заадаг бага ангийн хичээлийн тоог цөөлж, оронд нь хятад хэлээр зааж эхэлсэн. Энэ бол цөөхөн Монголчуудын хувьд маш том асуудал. Бага ангидаа төрлөх хэлээрээ хичээл үзэх нь маш чухал шүү дээ. Хүмүүс ч ирээдүйд хүүхдүүд нь эх хэлээ мартаж, өв соёл нь аажмаар устан үгүй болох вий гэдэгт санаа зовинож эхэлсэн. Хүн төрөлх хэлээ аажмаар мартдагийг би өөр дээрээ мэдэрч байсан тул монгол хэл, соёлоо хамгаалах ёстой гэдэг маш хатуу итгэл үнэмшил төрсөн.

Хятадын Засгийн газрын дээрх шийдвэрийн дараа Өвөр Монголын бүх хотуудад эсэргүүцлийн жагсаал өрнөсөн. Би хэсэг найзуудынхаа хамт хичээлийн шинэ жил буюу есдүгээр сарын 1-нд Өвөр Монголын Багшийн их сургуулийн харъяа ахлах сургууль дээр очсон юм. Хүмүүс хүүхдүүдээ хичээлд нь хүргэж ирсээр 100 гаруй хүн цугласан. Зарим хүүхэд хичээлдээ орсон. Гэхдээ олон сурагч хичээлдээ орохоос татгалзаж, биеийн тамирын хичээл ордог талбайд цуглан “Эх хэл, соёлоо хамгаалъя. Ард түмнээ хамгаалъя. Боловсролын шинэчлэлийн бодлогыг эсэргүүцэж байна” гэх зэргээр эсэргүүцлээ илэрхийлж байлаа. Бид ч гэсэн тэдэнтэй нэгдэж, эсэргүүцлээ илэрхийлсэн. Эсэргүүцэл нэг цаг орчим үргэлжилсэн. Дараа нь цагдаа нар ирж биднийг тарааж, сурагчид хичээлдээ орсон.

Би тэр сардаа цөөн хүн цугласан хоёр ч эсэргүүцлийн жагсаалд оролцсон. Эхнийх нь орон нутгийн их сургуулийн гадаа болсон. Нөгөөх нь Хөх хотын захиргааны байрны өмнө болсон. Тэр үед бид монгол, хятад хэл дээр “Эх хэл, соёлоо хамгаалъя” гэж бичсэн лоозон барьж байсан. Гэтэл Хятадын гудамж бүр камертай тул Засгийн газар бүх жагсагчдын зургийг авч, баримтжуулсан байсан. Бас бидний “WeChat” группийг хянаж, жагсаалын талаарх зураг, бичлэгийг цахим орчинд тавих үед устгадаг байсан. Ихэнх монголчууд малчин, эсвэл тариаланчид байдаг тул Хятадын интернэт цензурыг аргалах технологийн мэдлэггүй байдаг. Хүмүүсийн чадахаараа зураг, бичлэг хийж “WeChat”-р нэгэндээ явуулдаг байсан. Болсон явдлын талаарх маш олон зураг, бичлэг үгүй болсон.

Нэг өдөр Хөх хотын Улсын аюулгүй байдлын товчоо болон Нийгмийн аюулгүй байдлын товчооны хүмүүс манайд ирж, миний хийсэн бүх бичлэг, зураг, сургалтын материал, гар утас, зөөврийн компьютер, хард дискийг авч явсан. Тэгээд бүгдийг нь устгасан. Тэгээд жагсаалын дараа хоёр гурван сарын турш эцэг эхийн маань гэрт нийт таван удаа очиж, долоо хоног бүр тэдэн рүү утсаар ярьдаг байсан. Ингэхдээ намайг хууль бус үйл ажиллагаанд оролцсон. Тиймээс ятгаж болиулахыг эцэг эхэд минь зөвлөсөн.

Дараа нь миний компанийг хаасан. Сургалт бол манай гэр бүлийн цорын ганц орлого байсан. Би өөрийн бүх хуримтлалаа сургалт нээхэд зориулж, шинэ байр түрээсэлж анги танхимуудаа тохижуулаад байсан юм. Тэгээд би хоёр сарын турш төрийн байгууллагуудаар явж, ямар хууль зөрчсөн тухайгаа асуусан. Гэвч надад хэн ч тодорхой хариулт өгөөгүй. Зүгээр л нэг даргаас нөгөө даргатай уулз гэж хэлээд чулуу хөлгөөсөөр дууссан.

Нэг удаа манай сурагчдын нэгнийх нь эцэг эх над руу залгаж, цагдаагаас яриад “Намайг Засгийн газрын эсрэг. Террорист бүлэглэлийн гишүүн. Тиймээс хүүхдээ сургалтад нь явуулах хэрэггүй. Хэрэв танд ноён Ву Гуошиний террорист үйл ажиллагаатай холбоотой ямар нэгэн нотлох баримт байгаа бол бидэнд мэдэгдээрэй. Таныг шагнах болно” гэж хэлсэн талаар дуулгасан. Олон эцэг эхчүүдэд ингэж хэлсэн байсан.

Монголчууд бид бол үндэсний цөөнх. Хэдий бид хэл, соёлоо хамгаалахыг хүссэн ч төрийн эсрэг бид юу ч хийж чадахгүй, хүчин мөхөс. Найзууд маань цагдаа нар жагсаалд оролцсон хүмүүсийг баривчилж байгаа талаар надад дуулгасан. Баривчлагдсан хүмүүс амьд, үхсэн нь мэдэгдэхгүй байгаа. Тиймээс намайг зугтахыг ятгасан.

Ингээд 2021 оны нэгдүгээр сард би Хятадаас явсан. Би эхлээд Өвөр Монголоос Тяньжин руу, дараа нь Камбожийн Пномпень руу ниссэн. Би гэрээсээ камер авч гарсан. Тиймээс хилийн шалган нэвтрүүлэхийнхэнд өөрийгөө томилолтоор явж байгаа гэрэл зурагчин гэж хэлсэн.

Нэг найз маань намайг Тайландтай ойр орших Камбожийн Поипет хотод хууль бус хил нэвтрүүлэгчидтэй танилцуулсан. Тэгээд би түүнтэй мотоциклээр хил рүү явж, ширэнгэн ойг явган туулсан. Дараа нь бид Тайланд Камбожийг тусгаарладаг голыг гаталж, хэдэн цагийн турш хээрээр алхсан. Эцэст нь, пикап машин биднийг тосож, хоноглох газарт аваачсан. Би хууль бусаар хил нэвтрүүлэгчдэд 15 мянган бат(400 ам.доллар) төлсөн. Бид ингэж явах хугацаандаа хоорондоо огт яриагүй.

Ингээд би анх удаа хилийн дээс алхаж, Хятадаас дүрвэж чадсан ч айдастай хэвээр байлаа. Пномпеньд байхад Хятадын хоёр иргэнийг хөнөөсөн талаарх мэдээг олж харсан юм. Хамгийн гол нь, алуурчид нь Хятад хүмүүс байсан. Тайландад ч тэр надад аюулгүй санагдаагүй. Эхнэр хүүхдийнхээ хамтаар Тайландад амьдардаг ах маань Чианг Майд намайг хүлээж байсан. Гэвч бид Тайландуус өөр харагддаг хүмүүсийг дагаж байгааг анзаарсан. Тэгээд би Бангкок руу явж, дүрвэгчийн статус авахаар НҮБ-д хүсэлт гаргасан. Миний дүрвэгчийн статус өнгөрсөн оны долдугаар сард батлагдсан. Ковидын улмаас Бангкок дахь НҮБ-ын байр хаагдаж, ажиллахгүй болсон тул би дүрвэгчийн паспортгүй хэдэн сар явсан. Тухайн үед би Бангкокоос хойд зүгт орших арай хямд өртөгтэй Суфан Бури гэх жижиг тосгонд амьдарч байсан юм.

Аравдугаар сарын 3-нд гэртээ байж байтал байрны эзэн хаалга тогшсон. Түүнтэй хамт Тайландын Цагаачлалын албаны хоёр хүн орж ирсэн. Тэд намайг орон нутгийн Цагаачлалын албанд аваачиж, Хятадын Элчин сайдын яамнаас намайг эрэн сурвалжилж байгаа талаар мэдэгдэл явуулсан гэж хэлсэн. Тэгээд би эрэн сурвалжилж байгаа мэдэгдлийг харах хүсэлт тавьсан. Гэтэл Цагаачлалын албаныхан мэдэгдэл байхгүй гээд намайг Тайландаас албадан гаргах хүртэл хоригдох ёстойг хэлсэн.

Ингээд тэд намайг хоёр долоо хоногийн дараа Бангкок дахь Цагаачлалын төв рүү шилжүүлж, Хятад руу албадан буцаах зөвшөөрөл бэлэн болсон. Хятадын Элчин сайдын яам миний өмнөөс бүх холбогдох бичиг баримтыг зохицуулсан гэж хэлсэн. Дараа өдөр нь надтай уулзах гэж дөрвөн хүн ирсэн. Хоёр нь Элчин сайдын яамны ажилчид байсан. Нэг эмэгтэй нь өөрийгөө Чен гэж танилцуулсан бөгөөд Өвөр Монголын цагдаагийн албанаас явж байгаагаа хэлсэн. Нөгөө хүн нь түүнийг дагалдан яваа залуухан цагдаа байсан.

Тухайн үед миний бие өвдсөн тул ханиалгаж, хөлөрч, нүд улайсан байсан. Тэд намайг ковид туссан гэж сэжиглэсэн учраас нэлээд зайтай зогсож ярьсан. Би тэдний юу хэлснийг сонсож чадаагүй. Залуухан цагдаагийн ажилтан надад утсан дээрээсээ бичиг баримт үзүүлээд “Гарын үсэг зурвал асуудалгүй” гэж хэлсэн. Би татгалзсан. Гэтэл тэд миний эцэг эх, гэр бүлийнхэн хэн болох, юу хийдэг, хаана амьдардаг талаар бүхнийг мэднэ гэж хэлсэн. Тэгээд би маш их айсан учраас Хятад руу албадан буцаах өрөгдөл бичиж, гарын үсэг зурсан. Тэд бүр миний юу бичихийг нэг бүрчлэн хэлж зааж өгсөн. Би өргөдөлдөө “ард түмнээсээ урвасан” гэж хүлээн зөвшөөрсөн. Би тухайн үед ямар учиртай болохыг нь ч ойлгоогүй. Би тэднээс намайг олохын тулд яагаад цагдаа хүртэл явуулсныг асуусан боловч хариулаагүй.

Тухайн үед манай гэрийнхэн түр саатуулах байрны гадаа ирсэн байсныг би мэдээгүй. Гэрийнхэн маань тэр үед НҮБ-ын дүрвэгсдийн агентлаг руу холбогдож, надад тусламж үзүүлэхийг гуйж, надтай уулзахыг оролдож байсан юм билээ. Тэгээд НҮБ-ын ажилтан надтай уулзахаар саатуулах байранд ирсэн. Даанч би аль хэдийн Хятад руу буцах гэрээнд гарын үсэг зурсан учраас намайг гаргах асуудал ээдрээтэй болж, хамгаалахад хэцүү байгааг учирласан. Тэгээд би Хятад руу явахыг хүсэхгүй байгаа талаараа дахин мэдэгдэл бичсэн.

НҮБ-ын ажилчид намайг явуулахгуйн тулд долоо хоногийн турш өдөр бүр ирж байсан. Хятадын талаас намайг авч явахаар гурван ч удаа нислэг захиалсан. Гэвч би тухай бүрд онгоцонд суухаас татгалзаж, түр саатуулах байр намайг явуулахыг зөвшөөрөөгүй. Ингээд аравдугаар сарын 26-нд Хятадын цагдаагийн алба хаагч ирж, миний дүрвэгчийн статус дуусах гэж байгаа талаар хэлсэн. Тэгээд тэр намайг 15 сарын дотор авч явах болно гэсэн. Тэгээд би Тайландын Цагаачлалын албаны байранд хятад иргэнийг заналхийлсэн талаар мэдэгдсэн. Гэтэл цагдаа хэлсэн бүхнээ үгүйсгэсэн. Дараа өдөр нь Хятадын Засгийн газар болон цагдаагийн долоон ажилтан ирж намайг дахиад сүрдүүлсэн.

Цагаачлалын түр саатуулах байранд маш аймшигтай байсан. Миний саатуулагдаж байсан камерт бараг 200 хүн хамт хоригдож байсан. Бид өдөр бүр ижил шөл, агшаасан будаа иддэг байлаа. Заримдаа хоол нь хөгцөрч, муудсан байдаг. Хоригдлууд шалан дээр чихэлдэж унтдаг. Хэдий камерт өөр найман хятад хүн байсан ч тэд намайг дүрвэгч гэдгийг мэдсэнийхээ дараа харьцахаа больсон. Тэд намайг урвагч гэдэг байлаа. Тэдний ихэнх нь луйврын хэрэгт холбогдож Мьянмар эсвэл Лаосоос Тайланд руу дүрвэн ирсэн Хятадын хан үндэстнүүд байсан. Тэд бүгд Хятад руу буцахыг маш их хүсэж байсан бөгөөд зарим нь энд ирээд явах зөвшөөрөл авч чадалгүй 6-8 сар болсон хүмүүс байлаа. Гэтэл Хятад руу явахаас татгалзсан миний хувьд буцаах зөвшөөрөл ердөө нэг хоногийн дотор гарсан. Тэд Хятад руу явахын тулд ковидын шинжилгээнд мөнгө төлж байсан. Гэтэл намайг авч явахын тулд зургаан ч удаа шинжилгээ авсан. Ерөнийдөө намайг аль болох хурдан авч явахын тулд бүх үйл явцыг шуурхайлж байсан.

Ингээд түр саатуулах байранд сар гаруй хоригдсоны дараа буюу арваннэгдүгээр сарын 2-ны өдөр Тайландын цагдаагийн газраас намайг гарахыг зөвшөөрсөн. Манай гэрийнхэн намайг гаргахад шаардлагатай батлан даалтыг төлсөн байсан. Тэгээд би орой 21 цагийн үед ахынхаа гэр ирсэн. Гэрийнхнийхээ хараад маш их баярласан ч айдаст автсан хэвээр байлаа. Гэрийн ойролцоо Тайланд биш хүмүүс эргэлдэж байгааг би анзаарсан. Маргааш нь би нэг найзынхаа гэрт зочилсон. Учир нь би нэг хэсэгтээ хүмүүстэй уулзаж, нэг газраа удаан төвхнөж чадахгүй гэдгээ мэдэж байгаа. Мөн Хятадын цагдаа нар хилийн чанадад ч гэсэн намайг заналхийлж чадна гэдгийг би мэднэ. Миний хувьд аюулгүй байдлыг бүрэн мэдрэх боломжгүй.   

Эх сурвалж: The Economist