Монгол Улсын төр засаг, ялангуяа нийслэлийн үе үеийн удирдлагууд улаанбаатарчуудын амьдралаар олон жил тоглолоо. Шилжилтийн жилүүдэд хотын дарга байсан, иргэдээс биш намаас томилогддог этгээдүүд, тэдний гар хөл бологсод, улс төрийн намын баг зүүсэн луйварчид нийслэлийн газрыг хулгайлан зувчуулж, агаар, усны бохирдлыг цэвэрлэх нэрээр олон тэрбум төгрөг завшиж ирэв. Эцэст нь тэд хотыг маань жорлонд нь живүүлэх гэж байна.

Цэвэрлэх байгууламж ажиллахгүй байна, Туул гол өмхий боллоо гэж сүүлийн арваад жил иргэд гомдол гаргасан. Би хүртэл 2011 онд "Хаягдсан Туул”, 2012 онд "Туул минь чи хаана байна, 2013 онд "Нийслэл хот-Хөгжлийн чөдөр”, 2014 онд "Ус-Үнэлэгдээгүй эрдэнэ” зэрэг (http://jargaldefacto.com/) хэдэн нийтлэл бичиж хотын цэвэр усны хангамж, бохир усны цэвэрлэгээ, усны үнэ, хэрэглээг шүүмжилснээс гадна хэрхэн шийдэх талаар олон санаа дэвшүүлсэн билээ. Төв болон урьдчилан цэвэрлэх байгууламжид ноцтой зөрчил гармагц хэвлэл мэдээллээр сүртэй шуугиж, тухайн үеийн хотын дарга, хариуцсан "нэртэй” яамдын сайд, хурган түшмэд хар тэргээрээ давхиж ирээд л түргэн шуурхай арга хэмжээ авна, арьс ширний үйлдвэрүүдийг хотоос гаргана гэж дор бүрнээ донгодож донгодож явдаг ч юу ч өөрчлөгдөлгүй хориод жил өнгөрөв.

Харин өөрчлөгдсөн зүйл гэвэл бараг донгодсон хүн бүр баяжиж, албан тушаал ахиж, нам нь сонгуульд ялдаг болсон нь юм. Гэхдээ өнгөрсөн долоо хоногт буюу тавдугаар сарын 27-нд УСУГ-ын дарга С.Үнэн "Төв цэвэрлэх байгууламжийг зогсоож, яаралтай засвар хийхээс аргагүй, засварын гурав хоногийн хугацаанд нийслэлийн бохир усыг Туул гол руу шууд цутгахаас өөр сонголтгүй” болсныг мэдэгдсэн нь хотын иргэдийн тэвчээрийг хязгаарт нь тулгав. Улаанбаатар хот дэлхийн хамгийн том, нээлттэй жорлон болох гэж байна.

ЯГ ЮУ БОЛЧИХООД БАЙНА ВЭ

Төв цэвэрлэх байгууламжийг анх 1964 онд барьж хоногт 45 мянган шоо метр бохир ус цэвэрлэхээр, 1979,1985 онд өргөтгөл хийн 20 мянгаар хүчин чадлыг нь нэмсэн ч өнөөдөр 175 мянган шоо метр бохир ус ирдэг болжээ. Хот тэлж буйг мэдэж байсан ч, үе үеийн удирдлагууд нь цэвэрлэх байгууламжийг засаж арчлах, шинийг барих тухай ярихаас хэтэрсэнгүй. Нийслэлийн оршин суугчдын хэрэглэсэн усыг энд төвлөрүүлж, биологийн аргаар цэвэрлээд Туул голд цутгадаг. Мөн арьс ширний үйлдвэрүүдийн хаягдал, химийн хортой усыг дэргэд нь байгуулсан Харгиа нэртэй урьдчилан цэвэрлэх байгууламжид ялгаж цэвэрлэсний дараа нь Төв цэвэрлэх рүү нийлүүлэх ёстой аж. Гэтэл тэр Харгиа гэдэг цэвэрлэх станцад олон тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн боловч буруу технологи суурилуулсан учир олигтой ажилладаггүй гэнэ. Үүнд хэн буруутай болохыг Нийслэлийн аудитын тайланд бичсэн ч төр засгийн удирдлагатай холбоотой этгээдүүдийн алдаа учраас ямар ч арга хэмжээ авч чадахгүй энэ хүрчээ.

Одоогоор үйлдвэрүүдийн хорт хаягдлын лаг нь Морингийн даваанд хаягдаж, хром зэрэг химийн хортой шингэн нь Төв цэвэрлэх байгууламж руу шууд нийлж, улмаар бүх хан савыг нь элээж цоолсноос биологийн цэвэрлэгч бодисуудыг нь саармагжуулдаг гэнэ. Ийнхүү ахуйн хэрэглээний болон үйлдвэрийн бохир ус бараг цэвэрлэгдээгүй шахам Туулын хөндийгөөр өмхий татуулан гол руу цутгадаг болоод олон жилийн нүүр үзэв. Зарлаагүй л болохоос жорлонд живүүлээд удаж байгаа юм. Шалгая гэвэл та Биокомбинатын хойно Туул гол руу ойртоод үз. Аймшигт муухай үнэр (the great stink) гэж Английн түүхэнд юу байсныг та шууд л санана. Сонгины гэсэн тодотголтой, өм цөм цоорсон, хэзээ ч нурж магадгүй, 60-аад настай нэг модон гүүр бий. Энэ гүүр бүр нурчихгүй бол та дээгүүр нь зөөлөн нэг алхаад гол руу хараарай. Хар хөх өнгийн бохир ус мэлтийн урсана.

ИЙМ БАЙДАЛД ХҮРГЭСНИЙ ЦААД ЭЗЭН НЬ ХЭН БЭ

Олон жил болсон, хуучирч муудсан энэ байгууламжийг засаж цэвэрлэнэ, үүнийг зогсоохын тулд хотын бохирыг Туул гол руу шууд цутгахаас өөр арга байхгүй, шинэ байгууламж хурдан барих шаардлагатай гээд л УСУГ, Төв цэвэрлэх байгууламжийнхан, нийслэлийн захиргааны холбогдох этгээдүүд ярьж байна. Үнэхээр ч өөр сонголтгүй болчихсон бололтой. Гэтэл яагаад, хэн ийм байдалд хүргэсэн, цаад эзэд нь хэн болох, яавал энэхүү хариуцлагагүй байдлыг давтахгүй байх вэ гэдгийг ардчилсан орны иргэд бид мэдэж, ойлгож, хянаж ажиллах хэрэгтэй байна. Иргэд бид хэрэг мөрдөж, шалгаж байцаах боломжгүй ч төрийн бүх байгууллагад асуулт тавих, буруутай эздийг хайж олох, хариуцлага тооцуулах эрхтэй. УСУГ-ын даргаас (одоо С.Үнэн), яагаад энэ байгууламжид ямар ч засвар шинэчлэл хийхгүй явсныг асуух ёстой. Мэдээж үе үеийн, өмнөх дарга нар нь хариуцна гэх байх лдаа. Гэхдээ та энэ байдлыг засахын төлөө юу хийсэн юм бэ? Дашрамд хэлэхэд, танай газрын бүх дарга нар нь төр засгийн одон медаль, шагнал аваад л байсан. Яасан гэж шагнуулдаг юм бол оо! Шагнасан төр нь ч бас хариулах учиртай.

Хотын даргаас (одоо Э.Бат-Үүл) бас та хотыг жорлондоо живэх гэж байгааг мэдээгүй байсан юм уу? Та үүнийг урьдчилан харж, сэргийлэх талаар биечлэн юу хийсэн юм бэ? Мэдээж өмнөх дарга нар руугаа заана. Гэхдээ та "зайсандсан” Яармагийн газрын төлбөрийг дарга болмогцоо авч эхэлсэн бол хот өдийд цоо шинэ цэвэрлэх байгууламж барьчих хөрөнгөтэй байхсан. Та өмнөх дарга нарын хуйвалдаад "үнэгүй” өгчихсөн бидний газрыг хураадаггүй юм гэхэд төлбөрийг нь авдаггүй байв? Засгийн газраас (одоо Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг) хотыг жорлонд нь живүүлэх гэж байгаа тухайд ямар дүгнэлт хийж, хэнтэй хариуцлага тооцож, асуудлыг хэрхэн шийдэх гэж байгааг асуумаар байна.

Засгийн газар 2010 онд "Ус” үндэсний хөтөлбөр, 2011 онд "Хатан Туул” хөтөлбөр баталж, 2012 онд Усны тухай хуулийг шинэчилж, Ус бохирдуулсны төлбөрийн тухай хууль гаргасан. Одоогоор хэрэгжсэн зүйл алга байна. Хэрэгжүүлж чадахгүй юм бол яах гэж энэ олон хөтөлбөр, төлөвлөгөөг баталдаг юм бэ? Ялангуяа хариуцсан сайдаас нь (одоо БОНХАЖ-ын сайд Д.Оюунхорол) ямар тодорхой арга хэмжээ авах гэж байгааг асуух ёстой.

Сайд та саяхан "ITB Берлин”-ий үеэр нэг сая жуулчин гадаадаас авна гээд зарласан. Жорлон нь хальсан айлд зочин ирдэг бил үү? Та бас саяхан нэг хэлэлцүүлгийн үеэр цэвэрлэх байгууламж шинээр барих тухай хамтарсан зөвлөмж гаргаж байсан. Төрийн сайд оролцсон арга хэмжээнээс зөвлөмж гардаггүй, шийдвэр гардаг. Таны шийдвэр, шийдэл юу юм бэ? Тэр Туул голын сав газрын захиргаа гэх байгууллага чинь юу хийдэг юм бэ? Ерөнхийлөгчөөс (одоо Ц.Элбэгдорж) бүр сайн асуух учиртай. Та усны асуудал хариуцсан олон улсын төрөлжсөн байгууллагатай болохыг олон улсын томоохон хурлын үеэр уриалдаг боловч Монгол Улсад чинь усны салбарыг яг хэн хариуцдаг юм бэ? Та усыг хэмнэж хайрлах тухай дэлхий даяар сургадаг болсон. Гэтэл таны эх оронд чинь, амьдарч буй хотын чинь ус, цэвэрлэгээ нь ямар байна? Жорлондоо живэх гэж буй хотод жилийн дараа АСЕМ (Ази-Европын дээд хэмжээний уулзалт) зохион байгуулж чадах уу? Ер нь бохир уснаас болж бүх нийтийг хамарсан халдварт өвчин гарвал Монгол Улс бэлэн үү? Уучлаарай, ярихаас гадна хийх, хийлгэх шаардлагатай байна, Ерөнхийлөгч өө! Иргэд бидний амь нас, эд хөрөнгө, эрх чөлөөг хамгаалахын тулд төр засаг гэж бий.

Орон нутагт тийм зорилготой засаг захиргаа гэж байгаа. Top засгийн бүх түвшинд үндсэн үүргээ сайн биелүүл гэж ардчилсан сонгуулиар төр, орон нутгийн удирдагчдыг сонгодог. Ажлаа хагас дутуу хий, өмнөх зөрчлийг бүү арилга, хувийн сонирхлоо эхлээд биелүүл гэж хэлдэггүй. Бохир усаа цэвэрлэж чадахгүй явсаар Улаанбаатар хот жорлондоо живж байна. Бохир улс төрийн намуудаа цэвэрлэж чадахгүй явсаар Монгол Улс авлигадаа живж байна. Гэхдээ ард түмэн гэдэг чинь бариад, өвчөөд, шарж байхад ганц ч үг дуугардаггүй загастай адилгүй шүү дээ. 

Нийтлэлч Д.Жаргалсайхан