2016-2017 оны хичээлийн жилд улсын хэмжээнд ерөнхий боловсролын 790 гаруй сургуульд 561600 сурагч суралцаж байна. Тэдний 69100 хүүхэд нь нэгдүгээр ангид элсэн суралцагчид ажээ.  Тэгвэл зөвхөн нийслэлийг сонирхож үзвэл, 224 ерөнхий боловсролын сургууль үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас төрийн өмчийн 135, төрийн бус өмчийн 89 сургууль бий. Эдгээр ерөнхий боловсролын сургуульд энэ хичээлийн жилд нийтдээ 230 гаруй мянган хүүхэд суралцах юм байна. Тэдний 31 мянган хүүхэд нь нэгдүгээр ангийн сурагчид аж. Хичээлийн шинэ жил эхлэхтэй зэрэгцэн сургуулийн хүрэлцээний асуудал сөхөгдөж эхэлдэг нь нууц биш. 

 

Тэгвэл 2016-2017 оны хичээлийн жилд нийтдээ 20 гаруй сургууль гурван ээлжээр хичээллэхээс өөр аргагүй гэдгийг Боловсрол, соёл шинжлэх ухаан, спортын  сайд Ж.Батсуурь саяхан хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа дурьдсан байв. Гэхдээ энэ тоо буурч байгааг сайд онцолсон байсан.  Харин манай сурвалжлах хэсэг Нийслэлийн боловсролын газрын мэргэжилтнээс энэ талаар тодруулахад, "Энэ жилийн албан ёсны статистик мэдээлэл гараагүй учир бүлэг дүүргэлтийн талаар  нарийн тоон мэдээлэл өгөх боломжгүй. Урьдчилсан байдлаар 236 мянган хүүхэд ЕБС-д хамрагдаж байна.

 

Өнгөрсөн жилийн байдлаар Баянзүрх дүүргийн 110, 33, 84, Сүхбаатар дүүргийн 1, 31, Чингэлтэй дүүргийн 23, 5, Хан-Уул дүүргийн 18, 52, Буянт-Ухаа цогцолбор зэрэг сургуулиуд бусдаасаа хэт өндөр ачаалал авч,  анги дүүргэлт нь 50-д хүрч  гурван ээлжээр хичээллэсэн” гэлээ. Ерөнхийдөө нэг ангид ихдээ 40 хүүхэд суралцах нормтой ч, энэ стандарт эдүгээ мөрдөгдөхгүй байна.  Нийслэлийн ихэнх сургуулиудын бага ангийн сурагчдын анги дүүргэлт аль хэдийнэ 50-д хүрчээ. Тиймээс зарим сургуулиудын хувьд дээрх стандартад дөхөж очихын тулд ээлжийн тоог нэмэх шаардлагатай тулгардаг аж. 

 

-48

 

 

-5г

 

-Тийм. Гэхдээ би бол хоёулаа суудаг. Зарим хүүхдүүд гурвуулаа суудаг юм. 

 

-Гоё.....

 

Ататуркийн нэрэмжит тавдугаар сургуулийн коридороор алхаж явахдаа таарсан Э.Энхжин охин асуусан асуултад минь ингэж хариулав. Нэг ангид олон хүүхэд суралцсанаар хэн нэгэн найз нь хичээлээсээ  хоцорно, эсвэл өвлийн улиралд дэгдэлт нь ихэсдэг ханиад, томуу тусна гэж цэрвэхгүйгээр "Олуулаа сурах гоё” гэж хариулах энэ охин нийслэлийн ЕБС-иудийн хэдэн зуун мянган сурагчдын нэг жишээ.  

 

Тавдугаар сургууль гурван ээлжээр хичээллэдэг бөгөөд бага ангийнхны анги дүүргэлт аль хэдийнэ 50-д хүрчээ. Сургуулийн коридороор явж, хоёр давхарт гаран  захирлын өрөөний үүдийг тогшлоо. Тус сургуулийн захирал Н.Гэндэнсүрэн тун завгүй сууна.  Түүний хэлж буйгаар сургууль эдүгээ гурван ээлжээр хичээллэж буй аж. Мөн энэ жил ахлах ангийн сурагчид зургаан хичээлийг сонгон суралцах болсноор хичээлийн хуваарь гаргахад багагүй асуудал үүсч байгааг нуугаагүй.  Сурагчид өөрсдийн судлах хичээлээ сонгох болсноор зарим анги 50, зарим нь 20 орчим болж эрс тэс ялгаа гарах болсон гэнэ.  Харин бага ангийн ихэнх бүлэг нь 50 орчим сурагчтай аж.

 

Тэдний хувьд нэг ширээнд гурвуулаа суух энүүхэнд. Гэвч ахлах ангийн сурагчдын хувьд 50-иулаа нэг танхимд чихнэ гэдэг амаргүй даваа. Түүнчлэн гурван ээлжээр хичээллэж байгаатай холбоотойгоор тус сургууль дээр явагддаг дугуйлангууд хагас сайнд хичээллэж,  багш нар нь долоо хоногийн зургаан өдөр ажиллах болжээ. 
 

Манай сурвалжлах хэсгийн дараагийн зогсоол Чингэлтэй дүүргийн 50 дугаар сургууль байв. Тус дүүргийн VI хорооны барилгатай хаяа дэрлэн орших энэ сургууль 2016-2017 оны хичээлийн жилд нийт 54 бүлэгт 2010 хүүхэд сургах ажээ. Харин анги дүүргэлтийн тухайд дунджаар 37 гэнэ.  

 

Хамгийн олон хүүхэдтэй бүлэг нь нэг, хоёрдугаар ангийнхан бөгөөд ихдээ 49 хүүхэд нэг танхимд суралцдаг аж. Ахлах ангийн сурагчдын хувьд харьцангуй гайгүй гэдгийг тус сургуулийн сургалтын менежер О.Бөхчулуун хэлж байлаа.  Тус сургууль эдүгээ хоёр ээлжээр хичээллэдэг байна.  Гэвч сүүлийн жилүүдэд бага ангид элсэн суралцагсдын тоо эрс нэмэгдэж буй бөгөөд цаашдаа гурван ээлжээр хичээллэхийг үгүйсгэхгүй гэнэ.  Анх сургуулийн барилга 960 хүүхдийн багтаамжтайгаар ашиглалтад орж байсан ч, эдүгээ энэ тооноос 2.5 дахин хэтрүүлж, 2010 суралцагч хүлээн авч, сурган хүмүүжүүлж байна.   
 

Бидний очсон дараагийн сургууль бол гадаад хэлний гүнзгийрүүлсэн сургалттай 23 дугаар сургууль. Манай сурвалжлах хэсгийг очих үед тус сургуулийн нэгдүгээр ээлжийн хичээл тарж, хоёрдугаар ээлжийн хичээл эхлэх дөхсөн тул сурагчдаа анги ангиар нь оруулж байв. Сургууль руу ормогц л энд тэндгүй хүүхдийн инээд цангинаж, хааяа нэг багшийн "чимээгүй” гэх дуу хадан, бүтэн гурван сарын турш эзнээ хүлээн дүнхийн байсан сургуулийн танхим дүүрсэн байлаа. Сургуулийн коридороор зөрж өнгөрөх хүүхдийн тооноос харахад л 23 дугаар сургууль ачаалал ихтэй нь илэрхий байв. Бид юун түрүүнд сургуулийн эрхлэгчтэй уулзах гэж яарсангүй. Сургуулийн эргэн тойронтой танилцан, сурагчидтай ярилцсан юм. Хичээл орсон шүү гэсэн шиг сурагчид хаа сайгүй гүйлдэцгээж байлаа. 

 

Бидний нүдэнд хамгийн түрүүнд том цүнхээ дааж ядан үүрэх, жижигхэн биетэй охин тусч, түүнтэй хэдэн хором ярилцлаа. Түүнийг  Х.Энхдарь гэдэг. Тэрбээр дөрөвдүгээр ангид сурдаг бөгөөд анги нь 58 хүүхэдтэй гэнэ. Харин сургуулийн анги дүүргэлтийн талаар бидэнд ярихдаа "Нэг ангид олон хүүхэд сурах нь тийм ч муу зүйл биш гэж би боддог. Олон найзуудтай болно шүү дээ.

 

Бас хичээл ч хөгжилтэй явагдана. Би олуулаа байхад дуртай. Надад таалагддаг. Харин зарим хүүхдүүд дургүй байх” гэв. Ингэж хэлсээр том цүнх нь хүндэдсэн аятай дээш нь нэг өргөөд манай сургуулийн сургалтын менежер дөрвөн давхарт суудаг юм шүү гэсээр явж одов. Дараа нь бид наймдугаар ангид сурдаг охинтой таарав.  Г.Мишээл охин эмч болох хүсэлтэй учраас орос хэлийг сонгон суралцаж буй тухайгаа бидэнтэй хуваалцсан. Харин түүний хувьд ангид олон хүүхэд байх нь тухайн сурагчийн сурлагын амжилтад нөлөөлдөг гэж боддог ажээ. Нэг ангид хэтэрхий олон хүүхэд байх нь багшийн хүүхэд бүртэй тулж харьцах боломжийг багасгадаг гэнэ.

 

Тэрбээр энэ тухай "Манай анги 48 хүүхэдтэй. Гэхдээ бусад ангийг бодвол харьцангуй гайгүй л дээ. Бусад ангид 50-60 хүүхэд бий. Миний бодлоор нэг ангид олон хүүхэд байх нь тухайн багшийн хүүхэд бүртэй тулж харьцах боломжийг хаадаг юм шиг санагддаг. Яах вэ, тухайн хүүхдийн хичээл зүтгэлээс бас шалтгаалах байх. Багш заавал над дээр ирэх ёстой гээд суугаад байж болохгүй. Өөрөө очоод багшийнхаа араас хөөцөлдөж болно шүү дээ. Ер нь тэгэх ёстой байх. Тэгж байж л мэдлэг олж чадна” гэсэн юм. Мэдээж аливаа мэдлэгийг олж авахад тухайн хүүхдийн өөрийнх нь идэвх чармайлт чухал.

 

Гэхдээ чармайлт байлаа гээд хичээлийн 40 минутад багшаас хэрэгтэйгээ олж авч чадахгүй бол хүүхэд л хохироод үлдэнэ. Түүнтэй ийн ярилцсаны дараа тус сургуулийн менежертэй уулзах гэсэн боловч цайндаа орсон байв. Тиймээс бид нийгмийн ажилтан Г.Эрдэнэчимэгтэй уулзаж, тус сургуулийн анги дүүргэлт болон хүчин чадлын талаар ярилцсан. Тэрбээр "Манай сургууль 960 хүүхэд хүлээн авах хүчин чадалтайгаар төлөвлөгдсөн. Нэмж өргөтгөл барьсан. Одоогоор 1500 хүүхдийн хүчин чадалтай.

 

Нийслэл дэх хүн амын тоо нэмэгдсэн учраас аль ч сургуулийн ачаалал их байгаа. Манай сургуулийн хувьд гадаад хэлний сургалттай учраас харьяа гэхээс илүү нийслэлийн хэмжээнд гадаад хэлийг сонгосон аль ч дүүргийн хүүхдийг авдаг. Гадаадад 8-10 жил сураад ирсэн, монгол хэлээ мэдэхгүй хүүхдүүд ч суралцдаг. Яамны зөвшөөрлөөр сурч байсан газрынхаа сургалтад дүйцэхүйц сургалтаар манайд сурдаг. Тэгэхээр зориод ирсэн хүүхдүүдийг авахгүй гэх хэцүү. Ирсэн хүүхдүүдээс тодорхой хэмжээний шалгалт авч, тохирох бүлэгт нь элсүүлдэг. Одоогийн байдлааар 62 бүлэгтэй байна. Шилжилт хөдөлгөөн дуусаагүй болохоор сурагчдын нийт тоог хэлэх боломжгүй.

 

Гэхдээ нэг ангидаа 50-60 хүүхэд суралцдаг. Ер нь л тийм байдаг. Хүүхэд бүр нэг ширээтэй. Хүүхдийн нэг ширээгээр байгаа болохоор хойшоогоо тэлэх тэлэлт нь задгай талбайгүй болж байгаа болохоос биш хүүхэд бүр ширээн дээрээ сууж байгаа. Угсарсан хоёр хүүхдийн ширээ бол хоёулаа л сууж байгаа” гэв. Тус сургуульд нийт 115-120 багш ажилладаг бөгөөд багшийн ачаалал маш их байдаг тухай нийгмийн ажилтан Г.Эрдэнэчимэг бидэнд хэлж байсан. Түүнчлэн тус сургуульд энэ жил 250 хүүхэд шинээр элссэн байна. 
 

Монгол Улсын Засгийн газраас хүн амаа өсгөх бодлого баримтлах болсноос хойш нэлээд хугацааг үджээ. Тэгвэл сүүлийн жилүүдэд манай улсын төрөлт эрс нэмэгдэж, эх хүүхдийн эндэгдэл буурч,  2015 оны нэгдүгээр сард гурван сая дахь иргэнээ өлгийдөн авсан.  Өргөн уудам газар нутагтай, цөөн хүн амтай манай улсын хувьд энэ нь мэдээж сайхан мэдээ байв.  Гэвч төрөлт нэмэгдэхийн хэрээр сургууль цэцэрлэгийн хүрэлцээ муудаж эхэлсэн байна. Ахлах ангийн сурагчдын хувьд анги дүүргэлт харьцангуй гайгүй гэдгийг сургуулийн холбогдох албан тушаалтнууд хэлж байгаа ч, сүүлийн жилүүдэд төрөлт эрчимтэй нэмэгдсэний улмаас бага ангид элсэн суралцагсдын тоо нэмэгджээ. 

 

Бид Чингэлтэй дүүргийн 39, тавдугаар сургууль, Сүхбаатар дүүргийн нэгдүгээр сургууль, 23, 57 дугаар сургуулиудаар явж, анги дүүргэлтийн байдалтай танилцахад бүхий л сургуулийн бага ангийн бүлгийн анги дүүргэлт 50-ын тоонд ойртсон байсан юм. 2015 оны байдлаар улсын хэмжээнд 80875 хүүхэд шинээр төрсөн гэсэн мэдээлэл бий.  Энэ дүн цаашид ч өсөх хандлагатай байгаа юм.

 

Тиймээс ирэх жилүүдэд шинэ цэцэрлэг, сургуулийг барьж ашиглалтад оруулахгүй бол төрийн өмчийн сургуулийн хомсдол дээд цэгтээ хүрч магадгүй нь. Ямартай ч, нийслэлийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй төрийн өмчийн 100 гаруй сургуулиас төлөөлөл болгон сонгосон хэдэн сургуулийн нөхцөл байдалтай танилцахад ийм байна. Харин нэг ангид хэт олон сурагч суралцсанаар  эрүүл ахуйн хувьд ямар нөлөөтэйг НМХГ-ын Эрүүл ахуй халдвар хамгааллын хяналтын улсын ахлах байцаагч Г.Эрдэнэчимэгээс тодрууллаа.